KUR’AN-I KERÎM’DE İLME VERİLEN DEĞER

                   Kur’an’ın muhtevasına baktığımızda onun : 1. İnsanın ve diğer varlıkların yaratılışlarından (ontoloji/varlık bilimi); 2. Bilim ve bilim elde etme yollarından; 3. Dinden, din-dünya ilişkisinden ve Hz. Muhammed’e kadar, geçmişte gönderilmiş bütün dinler ve peygamberlerden; 4. İtikadi esaslardan, yani Allah'a imandan ahirete imana, ondan batıl inançlara kadar bütün inanç biçimlerinden; 5. İbadetlerden; 6. Ahlaktan, yani insanın kendisine karşı tutumundan başkalarıyla ilişkilerine, ondan da Allah'la ilişkilerine kadar bütün ahlâkî davranışlarından; 7. Toplum düzeni ve hukuktan; 8. Aile hayatından; 9. Anayasal düzenlemelerden; 10. Ekonomiden; 11. Siyasetten; 12. Savaş ve barıştan; 13. Geçmiş peygamberlerin ve milletlerin kıssalarından bahseden bir kitap olduğunu görmekteyiz.
                Allah'ın son dini İslâm Dini’nin ana kaynağı olan Kur’an-ı Kerîm’de akla, ilime ve ilim adamına verilen değeri gösteren bir çok ayetin yanında, insanın aklını kullanmasına yönelik daha pek çok hüküm bulmak mümkündür[1]
                Bütün bu ayetlerin tamamından Allah'ın Kur’an vasıtasıyla insanların aklına hitap ettiği sonucunu çıkarmak zor değildir. Kur’an-ı Kerîm’de 275 yerde “düşünmüyor musunuz?, akletmiyor musunuz?” şeklinde insanları düşünmeye yöneltici mahiyette sorular sorulur; 200 yerde bizzat düşünme, tefekkür ve kafa yorma; 12 yerde ibret alma emredilir[2]       
                 Bütün bunlar insanın aklını kullanarak hayatını düzenlemesine yönelik hükümlerdir. Yine bütün bunlardan Allah'ın Kur’an’da, insanın dünya ve ahiret mutluluğunu gerçekleştirmek için, hür irade ve aklı ile yaratanını, yeryüzünde varoluş maksatlarını bilerek hareket eden kamil insan olmasını amaçladığı sonucu çıkarılabilir. Bu kamil insanlardan, yine kamil bir toplumu oluşturarak, bilerek, düşünerek, akıllarını kullanarak, kendi iradeleriyle inanan insanlardan oluşan bilinçli bir toplum meydana getirmek istediği söylenebilir.  Şu halde Kur’an-ı Kerîm’in, insanların akıllarını kullanan, düşünebilen, bilinçli fertler olarak kamil toplumu meydana getirmelerini sağlamak hedefini gösterdiği kabul edilebilir.
                Kur’an’ın insanların akıllarına hitap eden bir kitap olduğunu yine Kur’an-ı Kerîm’den öğrenmekteyiz :
                 “... insanlara, kendilerine indirileni açıklaman için sana da bu; Kur’an’ı indirdik. Umulur ki düşünüp anlarlar” (Nahl, 16/44)
                 Bu ayetin yorumunda müfessirler genellikle Peygamberin, Kur’an karşısındaki açıklayıcı konumuna işaret etmektedirler[3]<Gerçekten de ayette buna işaretler vardır, fakat bunun kadar önemli olan diğer bir nokta daha vardır ki, müfessirler buna dikkat çekmemişlerdir, oda “ma nüzzile ileyhim” ibaresinden anlaşılacağı üzere Peygambere indirilen Kitab’ın içeriğinin insanları ilgilendirmesidir. Bundan çıkarılacak husus sadece Hz. Muhammed’e indirilen kitabın muhtevasının insanları ilgilendirmesi değildir, ayrıca “litübeyyine li’n-nâsi”, ibaresi yani “insanlara açıklaman için” cümlesinden anlaşılan husus peygamberin açıklayıcılığı ve insanların da bunu düşünmesidir. Kısaca Kur’an’ın peygambere insanların düşünüp anlamaları için gönderilmiş olduğu, bu ayetin temel mesajlarındandır.
               Bu mesajı dile getiren bir başka ayet de şöyledir :
                “Anlayasınız diye biz onu Arapça bir Kur’an olarak indirdik” (Yusuf, 12/2).
                 Bu ayetin yorumunda Elmalı’lı “innâ enzelnâhu Kur’ânen `Arabiyyen” “Muhakkak ki biz, onu Arapça bir Kur’an olarak indirdik”, yani yalnızca manasını değil, lafzını da Arabî olarak vahy-i metluvv olarak indirdik. “Lealleküm ta`kilûn”, “Ki aklınızı kullanıp anlayasınız diye” iyi anlayasınız veya aklınızı kullanasınız da... bunun Allah'tan olduğunu bilesiniz”[4] şeklinde verdikten sonra dipnotta şu açıklamayı yapmaktadır : “Bundan anlaşılır ki Kur’an’ın manası iyi anlaşılmak ve içindeki manalar iyice ve derinden derine düşünülmek için indirilmiştir. Onun böyle anlaşılması Allah'ın isteğidir”[5] Devamında Kur’an’ın başka dillere çevirisinin Kur’an sayılıp sayılmayacağını tartışmaktadır. Fakat, bizim için önemli olan nokta Kur’an’ın Arapça olarak indiriliş sebebinin, onun anlaşılması için Arapça indirilmiş olmasıdır. Bir de burada “a-k-l” fiilinin muzari babında yani geçişli olarak kullanılmış olması önemlidir yani “akletmek, düşünmek” şu halde Kur’an’ı anlamak insanların görevidir, fakat onun hakkında düşünmek de ve bunun için aklının kullanmak da aynı derecede önem arz etmektedir.        
                Kur’an-ı Kerîm’de yer alan ilmin değeri ve ilme teşvikle ilgili ayetlerden bazıları da şunlardır : 
                “...eğer bilmiyorsanız bilenlere sorun”[6]
                “Gerçek hükümdar olan Allah yücedir. Sana O’nun vahyi tamamlanmazdan önce Kur’an’ı (okumakta) acele etme ve “Rabbim, benim ilmimi artır” de”[7   
                  “... Deki : hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla düşünür”[8]
                  “Allah, içinizden iman edenleri yükseltir. Kendilerine ilim verilenler için de dereceler vardır”[9]
                  “İşte biz bu misalleri veriyoruz. Bunları ancak alimler  anlar”[10]
                   “Allah, kendisinden başka, ibadete müstehak bir varlık olmadığını delillerle açıkladı. Melekler ve ilim sahipleri de, adalet ve hak üzere durarak buna iman ettiler. O’ndan başka hiç bir ilah yoktur; O azizdir, Hakimdir”
                 Bu ayetin yorumunda Gazali şöyle demektedir : “Dikkat edilirse, bu ayet-i kerimede Allah Teâlâ hazretleri önce kendi zatından başlayarak birliğine, kendisinden başka ilah olmadığına şahitlik ediyor. Sonra melekleri ve daha sonra da alimlerin şahadetini ifade buyuruyor. Bu da ilmin ve alimin büyüklüğünü gösteren en kuvvetli delil olsa gerek”