Diyanet İşleri Başkanlığı, yönetimin değişmesiyle birlikte bir temsil makamı olmaktan öte bir misyonla öne çıktı. Birçok projeyi aynı anda uygulamaya geçiren Diyanet İşleri Başkanlığı, çalışmalarıyla ilgi uyandırdı.
BBC geçtiğimiz günlerde Diyanet’in hadislerle ilgili yaptığı çalışmayı haber yapınca yer yerinden oynadı. BBC'nin ilahiyat muhabiri Robert Pigott imzasıyla yayınlanan haberde Diyanet’in bu çalışması, “Dinde reform çalışması” olarak lanse edildi.
Pigott ile röportaj yapan Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Görmez bizzat çıkıp çok sert bir açıklamayla, çalışmanın “dinde reform olarak yorumlanması”nın en hafif ifadeyle saygısızlık olduğunu söyledi.
İslam’da reform olmaz! Görmez, bu kesin ve kat’i gerçeğin altını çizerken BBC’nin kendi sözlerini çarpıtarak hayal mahsulü yorumlar yaptığını söylemişti.
Peki, Diyanet’in hadis çalışması gerçekte neydi? Türk medyası BBC’den alıntı detaylarla Diyanet’in hadisleri ayıkladığını, yeniden yorumladığını ve özgün bir hadis kulliyatı üzerinde çalıştığını yazınca gerçek biraz daha bulanıklaştı.
Timeturk, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaptığı hadis çalışmalarını, akıllardaki soru işaretlerini gidermek ve hakikati aramak kaygısıyla, projenin başındaki isim olan Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Görmez’le konuştu.
Geçtiğimiz günlerde yayınlanan, özellikle Türkiye ve dünyada geniş yankı uyandıran hadislerin günümüze uyarlanması şeklindeki açıklamanızla ilgili yanlış anlaşılmalar olduğu kesin. Bu meselenin aslı tam olarak nedir?
BBC’nin benimle görüştükten sonra yayınladığı haberde üç büyük yanlış var. Birincisi; benim açıklamalarımı kendi dünyasının kelime ve kavramlarıyla tanımladığı reformasyon, radikal revizyon ve İslam kaynaklarının yeniden düzenlenmesi gibi kavramlarla ele aldı. Bizim çalışmamızın bunlarla hiçbir ilgisi yok. İkincisi; bu açıklamalarım siyasetle ilintilendirildi. Yani Ak Parti’nin bir çalışması gibi değerlendirildi. Esasen hükümetin bu çalışmadan haberi bile yoktu. Kaldı ki bu çalışmayı hükümet yaptırsın. Bu çalışma tamamen Diyanet İşleri Başkanlığımızın özgün bir çalışmasıdır. Üçüncüsü ise; ilgili haberde yabancı bir isim yamadılar. O da tamamen yalandır. Yani Hıristiyanların kendi kavramlarıyla yorumlama yapmaları pek çok yanlışı da beraberinde getirdi.
Peki, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın çalışması nedir?
Biz bu çalışmaya iki sene önce başladık. Başlama sebebimizin temelini; Türkiye’de ailelerin kendi çocuklarına okutacağı ve de camilerde imamlarımızın ders vereceği bir hadis kitabının olmaması oluşturuyor. Tabi ki elimizde Riyazu’s Salihin gibi, Tac gibi hadis kitaplarının tercümelere var ama bunların hepsi yorumlara ve şerhlere muhtaç kitaplardır. Bu sebeple yorumlarıyla, şerhleriyle yeni bir derlemenin zorunlu olduğunu düşündük. Ama çalışmaya başlamışken sıradan bir tercüme olmasın dedik. Öncelikle bütün hadis mirasımızı gözden geçirelim dedik. Yedi kişilik bir üst kurul oluşturduk, otuz beş hadis hocasıyla konuştuk, seksen kadar yazarla bir araya geldik ve bu şekilde çalışmamızı projelendirdik. Projemizde çeşitli safhalar var. Öncelikle bütün hadis külliyatını bilgisayar ortamına aktararak veri tabanı oluşturduk. Ki şu anda Kütüb-i Sitte’ye ilaveten Abdurrezzak’ın el-Musannef’i, Ebi Şeybe’nin el-Musannef’i, İmam-ı Malik’i Muvattâsı, Ahmed bin Hanbel’in Müsned’i ile birlikte yüz altmış bin rivayet var. Bu rivayetleri muhtevasını okuyarak manasına göre yeniden tasnif ettik ve bilgisayar ortamına aktardık.
Burada Buhari’nin sistemini mi kullandınız?
Hayır, burada Buhari’nin sisteminin tam tersini yaptık. Çünkü Buhari önce başlıklarını belirliyor daha sonra hadisleri yerleştiriyor. Bu yüzden bazı başlıkların altında hadis yoktur. Biz hadisin metnini okuyarak başlıklandırdık. Kendimizi sadece eski tasnifle sınırlı tutmadık. Bugünün meselelerini de düşünerek başlıkları belirledik. Sonra o başlıklar toplandı ve beş-altı bin kadar başlık hazırlandı. Sonra bu başlıkları nasıl en aza indirebileceğimizi düşündük. İman, ibadet, ahlâk, bireysel hayat, toplumsal hayat gibi temel konuları alarak bu başlıkları yaklaşık altı yüze kadar indirdik. Her başlıkla ilgili elektronik bir poşet oluşturduk. Bu elektronik poşeti oluşturduktan sonra hadisi hadislerle yorumlamak için ilkelerimizi belirledik.
Yani bu şekilde yeni bir usul de geliştirmiş oluyorsunuz.
Usulümüz şu; bir başlık altında doğrudan ve dolaylı yüz tane hadis varsa, biz bunları yazara gönderirken bu hadislerden üç tane en sahih, en kapsamlı ve en kolay ezberlenebilecek hadisleri seçmesini ve bu hadisleri güzel bir şekilde tercüme edip o başlığın altına yerleştirmesini, geriye kalan doksan yedi hadisi gerekirse on defa okuyarak beş sayfa özet çıkarmasını istiyoruz.
O zaman bu yapılan şerh mi oluyor?
Bu, o üç hadisin şerhi olacak ve geriye kalan doksan yedi hadis de dipnotlarla, gerekirse bir cümleyle gerekirse de bir kelime veya isimle açıklanacak. Fakat bu çalışmayı direk olarak kullanmıyoruz. Yazar bu çalışmayı bize gönderdikten sonra ilmi redaksiyonumuzda fıkıh, felsefe, sosyoloji vs. hangi bölümle alakalıysa o bölümün uzmanlarına gönderiyoruz. Bu safhadan sonra yazarın beğenmediğimiz bir yorumu varsa, onu yazara ileterek o yorumu tekrar düzenlemesini ve bize geri göndermesini istiyoruz. Son aşamada ise edebi redaksiyonda Türkçe’ye de uyarlanarak hazır hale getiriyoruz. Böylece Peygamberimiz (SAV) bugünün insanına ne demişse onu yorumlamış olacağız.
DİYANET KİTAPLARI BİRÇOK DİLDE YAYIMLIYOR
Şu anda çalışmanın ne kadarı tamamlandı?
Şu anda yüzde yetmişi bitti. Allah izin verirse 2008 yılının sonunda altı cilt olarak yayınlamayı düşünüyoruz. Konulu tefsiri başaramadık ama konulu hadisi başaracağız inşallah. Bütün eski âlimlerden faydalandık.
Bu çalışmayı yabancı dillere tercüme etmeyi düşünüyor musunuz?
Birinci baskıyı yaptıktan sonra üç dile tercüme etmeyi düşünüyoruz; Arapça, İngilizce ve Rusça. Zaten Diyanet İşleri Başkanlığı olarak son dönemde yaptığımız çalışmaları Uygurca, Çince, Gürcüce, Arnavutça, Rusça, Almanca gibi on dile çevirdik.
Bu çalışmanın nihai amacı nedir?
Günümüzde birçok hadis kitabı şerhiyle birlikte var. Ama bildiğiniz gibi bu çalışmalar daha çok ilmi çalışmalardır. Siz tutup da bu kitapları aile içinde veya eğitim seviyesi normal olan halka okutmaya, anlatmaya çalışırsanız güçlük çekersiniz. Camideki vaaz dili bile gönüle hitap etmekten çıktı kuru bir dil haline geldi. Biz bunları düşünerek ama tabiî ki asli anlamına çok dikkat ederek bu işe koyulduk.
KUR’AN’IN EN BÜYÜK İNKILÂBI ‘DİL İNKILÂBI’DIR
Günümüzdeki en büyük sorunlardan biri de kavramlar. Yani kavramlarımızın içi boşaltıldı veya anlamları değiştirildi. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bu konuda da bir çalışması olacak mı?
Biz bu çalışmayı yaptıktan sonra Hz. Peygamber’in kavramlar dünyası diyebileceğimiz muazzam bir eser çıkabilecek. Biz de buradan kavramlar çıkarıp bunları ayrıca kitaplaştırmayı düşünüyoruz… Çünkü Arapça her kelime Arabistan sınırları içinde kalmıştır. Peygamberimiz o kelimelerin içine bütün dünyayı yerleştirmiştir. Mesela ‘dalalet’ kelimesi çölde kervanın yolunu kaybetmesidir. “Hidayet” ise yolunu bulmasıdır. Peygamberimiz bu kelimenin içine bütün erdemleri, inancı, doğruluğu yerleştirdi. İslam’ın bütün kelime kavramları bu şekildedir. Çöl sınırlarını geçmeyen kelimeleri aldı eline ve evrenselleştirdi. Kur-an’ın en büyük inkılâbı ‘dil inkılâbı’dır. Çünkü her lafza yeni bir mana yerleştirmiştir.
Bu çalışmanın ardından farklı projeleriniz var mı?
EKLENENLER
