HZ. MUSA KISSASINDAKİ ŞUAYB, PEYGAMBER ŞUAYB MIDIR?
Medyen neresidir?
Kur'an'ı kerim'de on defa adı geçen Medyen; Arabistan yarımada'sının kuzeyinde Afrika kıtası ile Asya kıtalarının Kızıldeniz ile ayrıldığı bir noktadadır. Kızıldeniz'in ikiye ayrılarak oluşturduğu Akabe körfezinde bulunan Medyen; Mısır ve Kenan bölgesi arasında Yemenden gelen deniz İpek yol'u ve Suriye, Lübnan, Kudüs üzerinden gelen kara İpek yollarının kesiştiği; ticaret kervanları ve seyyahların mutlak bir uğrak yeridir. Ticaret ile yoğunlaşmış olan Medyen'liler Tevrat'ta belirtildiği gibi Hz Yusuf'u, kardeşlerinin attığı, Kenan bölgesindeki kuyuda bulup, Mısıra götürüp satan tacirlerdir. "Ve Midyaniler, tacirler geçiyorlardı; ve Yusuf'u çekip kuyudan çıkardılar..Ve Midyaniler onu Mısır'da Firavun'un memuru, Muhafız askerleri reisi olan Potifara sattılar." (Tekvin,37/28–36)
Büyük bölümü Sina çölü ile kaplı olan yarımada'da ticaret hemen hemen tek geçim kaynağıdır. Kaynakların, Mısıra yürüyerek sekiz günlük bir mesafede bulunduğunu belirttikleri Medyen; Mısır'dan Arabistan'a geçişlerde, Arabistan'dan Mısır'a geçişlerde kullanılan bir geçiş noktasıydı.
Hz. Musa, Mısır’dan hicret edip Medyen'e vardığında, mola verdiği bir kuyu başında rastladığı kızlara sürülerini suvarmasında yardım etmesi üzerine, onun bu yardımseverliğinin karşılığını vermek isteyen kızların babasının teklifi üzerine Medyen'e yerleşir ve kızlarından biri ile evlenir. "Musa, Medyen suyuna varınca, orada (hayvanlarını) sulayan birçok insan buldu. Onların gerisinde de, (hayvanlarını) engelleyen iki kadın gördü. Onlara: Derdiniz nedir? Dedi. Şöyle cevap verdiler: Çobanlar sulayıp çekilmeden biz (onların içine sokulup hayvanlarımızı) sulamayız; babamız da çok yaşlıdır. " "Bunun üzerine Musa, onların yerine (davarlarını) sulayıverdi. Sonra gölgeye çekildi ve: Rabbim! Doğrusu bana indireceğin her hayra (lütfuna) muhtacım, dedi." (28/Kasas/23–24)
Tevrat’a göre Medyen’deki Şuayb kimdir?
Tevrat, Hz. Musa'nın Midyan'da (Medyen) sığındığı kişinin adını "Reuel" ve "Yitro" olarak verir ve onun; Yahudi toplumlarda dini hiyerarşide üst makamda olan kişilere verilen bir unvanla niteler, onun "Kâhin" olduğunu belirtir. "MİDYANLI BİR KÂHİNİN yedi kızı su çekmeye geldi. Babalarının sürüsünü suvarmak için yalakları dolduruyorlardı." (Tevrat; Çıkış, 2/16) "…Kızlar babaları REUEL'in yanına döndüler…" (Tevrat; Çıkış, 2/18) "Musa kayınbabası Midyanlı Kâhin YİTRO'nun sürüsünü güdüyordu." (Tevrat; Çıkış, 3/1)
Tevrat metinlerindeki Kâhin isimlendirmesi üzerine görüş bildiren kaynaklar; Hz. Musa'nın kayınpederi Yitro'nun, Mısır Firavunu ile iyi ilişkiler içinde bir Medyen yöneticisi olduğundan veya Medyen toplumu dini önderlerinden biri olduğu için Kâhin vasfının verildiğini belirtmişlerdir.
Tevrat metinlerinde "Kâhin" terimini; Hz. Harun, onun oğulları ve onların soyundan İbrani kişiler için kullanıldığını görmekteyiz "Harun'la oğullarını Buluşma Çadırı'nın giriş bölümüne getirip yıka." "Harun'a kutsal giysileri giydir, bana KÂHİNLİK etmesi için onu meshederek kutsal kıl.""Oğullarını getirip gömlekleri giydir." "Bana kâhinlik etmeleri için babaları gibi onları da meshet. Bu mesh onların kuşaklar boyu sürekli KÂHİN olmalarını sağlayacak." (Tevrat; Çıkış, 40/12–15)
"Bana kâhinlik etmeleri için İsrailliler arasından ağabeyin Harun'u, oğulları Nadav, Avihu, Elazar ve İtamar'ı yanına al." (Tevrat; Çıkış, 28/1) "Orada Kâhin Sadok ve Peygamber Natan onu İsrail Kralı olarak meshetsinler. Boru çalıp, 'Yaşasın Kral Süleyman!' diye bağırın." (Tevrat; 1.Krallar, 1/34) " Ve bir adamın yakılan takdimesini arz eden KÂHİN, arz ettiği takdimenin derisini kendi alacaktır." (Tevrat; Levililer, 5/8) "Ve kral Yehoaş KÂHİN YEHOYADA ile öbür KÂHİNLERİ çağırdı ve onlara dedi…" (Tevrat; 2.Krallar, 12/7)
Tevrat ayetlerinden anlaşılacağı gibi kâhinler; Yahudiler için Süleyman mabedinde kutsal mezbahlarda, Sinagoglarda; yine Tevrat'ın belirttiği gibi özel giysiler giyen ve mezbahlarda Kurban takdimelerinin, Allah'a sunulması törenlerini idare eden din adamı sınıfıdırlar. Bununla birlikte sosyal tabaka içersinde üst sıralarda olmaları sebebiyle; İsrail Krallarının, hem danışmanı, hem yardımcısı olan üst kademe yöneticilerdir.
Kuvvetle muhtemeldir ki; Musa @ gibi azim peygamberin, Arap bir peygamber nezdinde eğitim ve öğretimden geçmesini ırkçı Yahudi teolojisine sığdıramayan ve bu durumdan hoşlanmayan! Yahudi Haham ve Rabbi'leri (bilginler), Tevrat'ın bu kısmında yaptıkları tahrifatla; Şuayb'ın @ ismini ve peygamberlik vasfını, dini mertebede üst bir makam olan kâhinliğe değiştirmişlerdir.
Tevrat ayetlerinde Musa'nın @ kayınpederi Yitro hem Allah'a İman eden, hem İsrail oğullarını öven ve hem de Musa'ya peygamberlik faaliyetlerinde sistematik çalışma prensiplerini öğütleyen "Akil" adam olarak övgüyle anlatılmaktadır.
"Yitro RAB'bin İsrailliler'e yaptığı iyiliklere, onları Mısırlıların elinden kurtardığına sevindi." "Sizi Mısırlıların ve Firavun'un elinden kurtaran RAB'be övgüler olsun" dedi, "Halkı Mısır'ın boyunduruğundan O kurtardı." "Artık biliyorum ki, RAB bütün ilahlardan büyüktür. Çünkü onların gurur duyduğu şeylerin üstesinden geldi." (Tevrat; Çıkış, 18/9–11) "Musa kayınbabasının sözünü dinledi. Söylediği her şeyi yerine getirdi."
"İsrailliler arasından yetenekli adamlar seçti. Onları biner, yüzer, ellişer, onar kişilik toplulukların başına önder atadı." "Halka sürekli yargıçlık eden bu kişiler zor davaları Musa'ya getirdiler, küçük davaları ise kendileri çözdüler." (Tevrat; Çıkış, 18/24–26)
Hz. Musa'da onun öğütlerine harfiyen uyan bir kişi olarak anlatılmaktadır. Yahudi teolojisinin temel kitabı Tora'nın bölümlerinden birine de Yitro adı verilerek; Musa'nın kayınpederi bir anlamda kutsanmıştır.
Kur’an’a göre Şuayb
Tevrat’ın Şuayb hakkındaki verilerinden sonra; bu noktada ayrıca Kur'an'dan şu tespitleri de yapmak zorundayız.
a-Kur'an'da Şuayb@ ile ilgili anlatımların hemen arkasından Hz. Musa'nın kıssası anlatılmaktadır. Bakınız; (7/Araf/85–103), (11/Hud/94–96), (29/Ankebut/36–39)
b-Hz. İbrahim ile Hz. Lut'un aynı zamanda yakın bölgelerde peygamberlik vazifesinde bulunmaları; Hz. Musa ile Hz. Şuayb'ın da benzer bir biçimde çağdaş iki resul olabilecekleri kanaatine ulaştırmaktadır bizleri.
c-Hz. Musa başından geçenleri anlattığında Kayınpederinin ona verdiği teselli ve Mısır yönetimi hakkındaki tespitleri, kayınpederinin hiç de normal "Avamdan" biri olduğunu göstermemektedir.
"Musa, ona (Hz. Şuayb'a) gelip başından geçeni anlatınca o: Korkma, o zalim kavimden kurtuldun, dedi." (28/Kasas/25)
d -Hz Musa'nın Medyen'de sığındığı kayınpederi ile ilgili konuşmalarında ticari anlaşmalarındaki ahlaki vurgular; bize, şirk'in insanlarda oluşturduğu ticari bozukluklar üzerine kavmine uyarılarda bulunan peygamber Şuayb'ın tavırlarını hatırlatmaktadır.
"Babam, dedi, bizim yerimize (hayvanları) sulamanın karşılığını ödemek için seni çağırıyor." (28/Kasas/25) Musa'nın@ kayınpederinin yaptığı bu davranış; işçi, işveren arasındaki, yapılan işin karşılıksız bırakılmaması ve derhal ödenmesi ilkesinin çağrışımıdır.
"(Şuayb) dedi ki: Bana sekiz yıl çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer on yıla tamamlarsan artık o kendinden; yoksa sana ağırlık vermek istemem. İnşallah beni iyi kimselerden (işverenlerden) bulacaksın." (28/Kasas/27) Akit yapılarak bir işe başlanması ve akdin sonuçlarına katlanılması; sözlü akit de olsa işin sonunda aleyhine oldu diye cayarak diğer insanın emeğinin zayi edilmemesi, adil davranma, akde uyma çağrışımı.
Hz. Musa’nın Medyen’e hicret etme sebebi
Hz Musa'nın Mısır'dan kaçarak Medyen'e yönelmesinde, onun nebevi bir terbiye altında yetişme isteği veya yetiştirilme amacı yatıyor olabilir. Dikkat edilirse Musa @ İbranilerin bulunduğu Kenan bölgesine kaçmamaktadır. Bu önemli bir noktadır. Daha sonra da Tur dağında 40 gün Allah ile beraber olan Musa; Âlim kul ile birlikte yaptığı yolculuk esnasında da bir eğitimden geçtiği görülmektedir. Bu eğitimler Musa'nın hayatında rutin olarak gerçekleştiği görülmektedir. Dolayısı ile Hz. Musa'nın Mısır'dan kaçarak sığındığı Medyen'deki kişinin Hz. Şuayb olması yüksek ihtimaldir ve biz bu görüşü desteklemekteyiz.
Medyen'de, resul olarak görevini tamamlayan Şuayb'ın, kavminin helak edilmesi ile beraber çekildiği uzlet yaşamında artık resul olmasa da yani herhangi bir kavme tebliğ ile vazifeli biri olmasa da; bu görevi geçmişte yapan bir kişi olarak hayatını devam ettiren ve insanlara "Tevhid" ve "Salih amel" doğrultusunda Müslüman'ca yaşamalarını salık veren ve bu ilkelere uygun yaşayan birisidir. Bu açıdan bakıldığında kavimlerinin helaki sonrası helakten kurtulan peygamberler de hayattan kaybolmamışlardır. Kanaatimizce Hz. Musa ile karşılaşan Şuayb'da @ böyle bir konumda bir kişidir.
Dikkat edildiğinde Hz. Musa'nın kavminden ayrılışlarında karşılaştığı kişiler ; "Âlim kul" ve "Şuayb" üstün vasıflarla donanmış "Akil " kişilerdir. Musa'nın her ayrılışı onun yeni bir dini ve ahlaki tecrübeler edindiği manevi eğitimden geçtiği anlar olmuştur. "Seni iyiden iyiye denemeden geçirdik. Bunun için yıllarca Medyen halkı arasında kaldın." (20/Ta-Ha/40) “Musa ona(Âlim kul'a): “Sana öğretilenin bir kısmını öğrenip olgunlaşmam için seninle gelebiliriyim! Dedi.”(18/Kehf/66)
Hz. Musa’nın Medyen’deki yaşamı
Medyen'de on yıl Şuayb'ın yanında, onun manevi gözetimi altında nebevî terbiye alan Hz. Musa; Şuayb'ın kızı ile evlenir, bir oğlu olur. "Musa Reuel'in yanında kalmayı kabul etti. Reuel de kızı Sippora'yı onunla evlendirdi." (Tevrat; Çıkış, 2/21) "Musa, "Garibim bu yabancı diyarda" diyerek oğullarından birine Gerşom adını vermişti. " "Sonra, "Babamın Tanrısı bana yardım etti, beni Firavun'un kılıcından esirgedi" diyerek öbürüne de Eliezer adını koymuştu."(Tevrat; Çıkış, 18/2–4)
Hz.Şuayb'ın@ yanında on yılını dolduran Hz. Musa, ülkesi Mısır'da; kendisinden kaçtığı firavun'un öldüğünü haber alması üzerine Mısır'a dönmeye karar verir ve ailesi ile birlikte Mısır'a doğru yola çıkar. "Aradan yıllar geçti, bu arada Mısır Kralı öldü." (Tevrat; Çıkış, 2/23)
Müfessirler Musa'nın Medyen'de kaldığı sürede ittifak edememişlerdir. Sekiz mi on mu yıl kaldığı'nın kesin bir delaleti olmasa da; Musa’nın Medyen'de kaldığı bu süre müfessirlerce kıssa üzerinde yapılan polemiklerden biri olmuştur. Kanaatimizce Musa'nın kayınpederinin Şuayb @ olmasının en kuvvetli delillerinden biri; Musa'nın Medyen'de kaldığı suredir. Çünkü Musa'ya @ teklif yapılırken hem ticari sözlü bir sözleşme yapılmış hem de Musa'nın ahde vefası ölçülmesi için; sekiz ve on yıllık iki süre önerilmiştir. "(Şuayb) dedi ki: Bana sekiz yıl çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer on yıla tamamlarsan artık o kendinden; yoksa sana ağırlık vermek istemem. İnşallah beni iyi kimselerden (işverenlerden) bulacaksın." (28/Kasas/27)
Yapılan sözlü akitte; yapılacak iş; davarların çobanlığıdır. Ücreti; yeme, içme, barınma dâhil bütün hayati ihtiyaçların karşılanması ve bir kızı ile nikâhlanmaktır. Çalışma süresi; sekiz yıldır. Ancak işveren bir kayıt daha koyar; iki yıl daha çalışırsa ek bir ücret yoktur. Bu ilave çalışma tamamen işçinin yani Musa'nın inisiyatifine bırakılmıştır. İster çalışır ister çalışmaz. Nitekim Musa@ şöyle der:
"Musa şöyle cevap verdi: Bu seninle benim aramdadır. Bu iki süreden hangisini doldurursam doldurayım, demek ki bana karşı husumet yok. Söylediklerimize Allah vekildir." (28/Kasas/28)
Bu iş akdinin vekili Allah'tır. Eğer süre dolduğunda Musa'nın kayınpederi yok ben sekiz değil on yıl dedim illa çalışacaksın gibi bir zulüm işlemiş olsa idi, Musa yine çalışacaktı ancak akdi bozan taraf Allah'a şikayet edilecekti, tek resmi yaptırımı buydu. İşte bu sözleşmedeki ikili süre; sekiz ve on yıl, her iki insanın denenmesi ve bu kıssayı duyanların onların sözlerinin nasıl eri olduklarını görerek her iki insanın Allah'ın emirlerine muti, yakın kullar olduğunu anlamaları açısından bir öğüt ve ibret olarak verilmiştir. "İnşallah beni iyi kimselerden bulacaksın." (28/Kasas/27) "Söylediklerimize Allah vekîldir." (28/Kasas/28)
Sonuç
Hz. Musa'nın Allah ile mükâlemede bulunduğu Tur dağına yola çıkmadan önceki Medyen’deki kaldığı süre içindeki konumunu özetledik. Amacımız, Allah'ın hitabı ile karşılaşan Musa'nın@; Allah ile mükâlemesinden ve Mısır'da peygamberlikle görevlendirilmeden önce, onun Medyen’de nasıl dönemlerden geçtiğini ve risalet görevine nasıl hazırlandığını gözler önüne getirmekti.
Cengiz Duman
Araştırmacı-Yazar 
EKLENENLER
