KUR’AN’DA ORUÇ

Dilimize Farsçadan oruç şeklinde geçmiş olan kelimenin aslı Arapçada savm ve çoğulu sıyam’dır. Savm kelimesi, türevleriyle birlikte Kur’an’da 12 yerde geçmektedir. Bu yerlerden dördünce Ramazan orucu kastedilmektedir. Bununla ilgili “Kur’an’da Ramazan Orucu” başlıklı yazımıza müracaat edebilirisiniz.

Kur’an’da geçen diğer oruçlarla ilgili ayetleri şimdi tek tek ele alalım:

1. “Yanlışlıkla olması dışında bir müminin bir mümini öldürmeye hakkı olamaz. Yanlışlıkla bir mümini öldüren kimsenin, mümin bir köle azat etmesi ve ölenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi gereklidir. Meğer ki ölünün ailesi o diyeti bağışlamış ola. (Bu takdirde diyet vermez). Eğer öldürülen mümin olduğu halde, size düşman olan bir toplumdan ise mümin bir köle azat etmek lâzımdır. Eğer kendileriyle aranızda antlaşma bulunan bir toplumdan ise ailesine teslim edilecek bir diyet ve bir mümin köleyi azat etmek gerekir. Bunları bulamayan kimsenin, Allah tarafından tevbesinin kabulü için iki ay peşpeşe oruç tutması lâzımdır. Allah her şeyi bilendir, hikmet sahibidir”. (Nisa, 4/92)

Bu ayet hataen adam öldürmenin kefaretini düzenler. Ayetin hükmü gereği, hataen birinin ölümüne sebep olan kişinin bir köle azat etmesi ve ailesine diyet vermesi gerekir. Eğer öldürülen kişi mü’minlerden ise mü’min bir kölenin azdı, eğer hataen öldürülen mü’min değil ise mü’min ya da mü’min olmayan herhangi bir kölenin azdı gereklidir. Burada köle azadının istenmesinin sebebi, ölüme neden olmak dolayısıyla tevbe kastıdır. Eğer hataen ölüme sebebiyet veren kişinin köle azat edecek durumu yoksa, o taktirde tevbesinin kabulü için peşpeşe iki ay oruç tutması gerekir.

2. “Allah, kasıtsız olarak ağzınızdan çıkıveren yeminlerinizden dolayı sizi sorumlu tutmaz, fakat bilerek yaptığınız yeminlerden dolayı sizi sorumlu tutar. Bunun da keffâreti, ailenize yedirdiğiniz yemeğin orta hallisinden on fakire yedirmek, yahut onları giydirmek, yahut da bir köle azat etmektir. Bunları bulamayan üç gün oruç tutmalıdır. Yemin ettiğiniz takdirde yeminlerinizin keffâreti işte budur. Yeminlerinizi koruyun (onlara riayet edin). Allah size âyetlerini açıklıyor; umulur ki şükredersiniz!” (Maide, 5/89)

Bu ayet yemin kefaretini düzenleyen ayettir. Herhangi bir konuda bilerek, iradesiyle yemin eden kimse, bu yemininin gereğini yerine getiremezse, bu ayetin hükmü gereğince on fakiri yedirmek veya giydirmek ya da bir köle azat etmek zorundadır. Yeminini bozmaktan dolayı tevbe olarak bu seçeneklerden herhangi birini uygulayabilir. Ancak, yeminini bozan kimse on fakiri yedirmeye veya giydirmeye ya da köle azat etmeye imkanı olmayan, fakir bir kimse ise o taktirde tevbesinin kabulü için üç gün oruç tutması gerekir. Müçtehitler, yemin kefareti orucunun peşpeşe olup olmayacağı hususunda ihtilaf etmişlerdir. Bazılarına göre ayette herhangi bir sınırlandırma olmadığı için, bu oruçların peşpeşe olmasına gerek yoktur. Fakat Hanefiler, İbn Mes’ud mushafında, açıklama kabilinden yazılmış olan peşpeşe ifadesini delil kabul ederek, yemin kefareti orucunun peşpeşe olması gerektiğini söylerler.

3. “Ey iman edenler! İhramlı iken avı öldürmeyin. İçinizden kim onu kasten öldürürse öldürdüğü hayvanın dengi (ona) cezadır. (Buna) Kâbe'ye varacak bir kurban olmak üzere içinizden adalet sahibi iki kişi hükmeder (öldürülen avın dengini takdir eder). Yahut (avlanmanın cezası), fakirleri doyurmaktan ibaret bir keffârettir, yahut onun dengi oruç tutmaktır. Ta ki (yasak av yapan) işinin cezasını tatmış olsun. Allah geçmişi affetmiştir. Kim bu suçu tekrar işlerse Allah da ondan karşılığını alır. Allah daima galiptir, öç alandır.”(Maide, 5/95)

Bu ayet hacdayken, ihramlı olduğu halde avlanan kimselerin, bu yasağı çiğnemeleri sebebiyle kefaretlerini düzenleyen ayettir. Hacda ihramlıyken avlanmak yasaktır ve bu yasağa uymayıp avlanan kimse avladığı vahşi hayvanın dengi olabilecek kurbanlık hayvanlardan birini kurban etmelidir ya da bunun yerine fakirleri doyurmalıdır veya oruç tutmalıdır.

4. Tevbe, 9/112. Ayette “oruç tutanlar” şeklinde oruç kelimesi geçmektedir. Bu ayette oruç tutanların üstün vasıflı ve müjdelenecek kimseler olduğuna işaret vardır.

5. “"Ye, iç. Gözün aydın olsun! Eğer insanlardan birini görürsen de ki: Ben, çok merhametli olan Allah'a oruç adadım; artık bugün hiçbir insanla konuşmayacağım.” (Meryem, 19/26)

6. Ahzab, 33/35. Ayette diğer bir takım özelliklerle birlikte oruç tutan erkek ve kadınların üstün müminler olduklarına ve müjdelenenlerden olduklarına dair övücü ifadeler yer almaktadır.

7. “(Buna imkân) bulamayan kimse, hanımıyla temas etmeden önce ardarda iki ay oruç tutar. Buna da gücü yetmeyen, altmış fakiri doyurur. Bu (hafifletme), Allah'a ve Resûlüne inanmanızdan dolayıdır. Bunlar Allah'ın hükümleridir. Kafirler için acı bir azap vardır.”(Mücadele 58/4)

Bu ayet önceki ayette (Mücadele, 58/3) geçen zıhar kefareti hakkındaki hükmü bildiren ayettir. Zıhar, Araplar arasında bir boşama çeşiti olup, bir kimse karısından ayrılmak istediğinde ona “sen bana anamın sırtı (zıhar) gibisin” der ve bu şekilde boşama gerçekleşirdi. İslâm bu boşamayı kaldırdı. Her kim zıhar ile boşama yaparsa, tekrar karısı kendisine helal olabilemsi için kefaret olarak peşpeşe iki ay oruç tutması eğer buna gücü yetmiyorsa altmış fakiri doyurması gerekir.

8. Tahrim, 66/5. Ayette, önceki ilk dört ayette konu edilen, peygamberimizin eşleriyle arasında geçen olumsuz durumların bir neticesi olarak peygamber eşleri tehdit edilmekte ve Allah’ın peygambere bir çok niteliklerinin yanında oruç da tutan hanımlar vereceği ikazı yer almaktadır.

07.09.2008 / Pazar

YRD. DOÇ. DR.

ALİ DUMAN
i.ü ilahiyat fakültesi
öğretim üyesi