Şi'a ve Ehl-i Sünnet Fıkhında Mut'a Kitabı Üzerine Yrd. Doç. Dr. Ali DUMAN ile Söyleşi -II-
Ali Duman: Şiaya göre mut'ayı Resulullah hiçbir zaman yasaklamamıştır. Mut'ayı yasaklayan Hz. Ömer'dir. Ehl-i Sünnet ise Resulullah'ın mut'ayı yasakladığını, Hz. Ömer'in ise sadece yasak emrini tekrarladığını söylerler. Ancak ehl-i sünnetin mutanın Resulullah tarafından yasaklandığına dair delilleri oldukça çelişkili gözükmektedir. Çünkü mut'anın yasaklandığı konusundaki hadisler incelendiğinde mut'anın Hayber'in fethinde, Mekke'nin fethinde, Veda haccında, Tebük seferinde yasaklandığına dair bilgiler yer almaktadır. Ehl-i sünnet alimlerinden bir kısmı bu sebeple mut'anın birkaç defa yasaklanıp serbest bırakıldığını söylemektedir. Bir kısmı ise yasağın Hayber'in fethi zamanı olduğu ve Mekke'nin fethi esnasında yasak emrinin tekrarlandığı kanaatindedir. Buna rağmen, farklı yasaklanış tarihleri olsa bile ehl-i sünnet mut'anın Resulullah zamanında yasaklandığı konusunda icma olduğunu ileri sürer. Halbuki fakih sahabilerin çoğu mut'a konusunda ehl-i sünnete aykırı fetva vermişlerdir. Mesela Abdullah b. Mes'ud. Önde gelen fakih sahabilerden biridir. Fakat Resulullah zamanında mut'a için ondan izin aldıklarını söyler. Aynı şekilde İmran b. Huseyn, Cabir b. Abdillah, Seleme b. Ekva gibi sahabiler de Hz. Ömer yasaklayıncaya kadar mut'a yapıldığını haber verirler. Peygamberimizin amcasının oğlu Abdullah b. Abbas ise ölünceye kadar mut'anın caiz olduğu konusunda fetva vermeyi sürdürmüştür. Buradan anlaşılmaktadır ki mut'a Resulullah zamanında yasaklanmış olsa bile, bu yasak toplumun her tarafınca duyulmamıştır.
Cengiz DUMAN: Mut'anın birkaç sefer izin verilip yasaklanması söz konusu olabilir mi? Neden mut'a yasağıyla ilgili hadislerde farklı tarihler söz konusu?
AD: Problemli noktalardan biri bu. Yani mut'anın Resulullah tarafından yasaklandığını bildiren hadislerde farklı tarihler mevcut. En basitinden mut'a yasağını bildiren 7-8 hadisten 4-5 tanesini rivayet etmiş olan Rebi b. Sebre hadislerinde bile mutanın Mekke Fethinde ve Veda haccında yasaklandığı bildirilmektedir. Yani aynı kişi (Rebi b. Sebre) mut'anın hem Mekke Fethinde hem de Veda haccında yasaklandığını haber vermektedir. Hadislerdeki bu farklı yasaklanış tarihleri akla bir sürü soru getirmekte. Acaba yasak o an için konuldu da sonradan tekrar eski hükme mi dönüldü? Ya da yasak belirli kişiler için miydi veya izin belirli kişilere mi verilmişti? Gibi sorular akla gelmekte.
CD: Size göre nedir?
AD: Kanaatimce mut'a gibi toplumun tamamının hükmünü bilmesi gerekli bir konuda yasaklamayla ilgili bilgilerin toplumun bir kesimine gizli kalması imkansız gözükmektedir. Hanefi usulünde buna umumu'l-belva prensibi derler. Bu prensibe göre mut'a konusundaki hadislerin ahad yolla değil, mütevatir yolla gelmesi gerekir veya en azından şöhret bulmuş olarak gelmesi gerekir. Halbuki bu hadisler ahadır, bir çoğunun ravileri tanınmış kişiler değildir. Mesela Rebi b. Sebre'nin hayatını araştırırsanız, tabakat kitaplarında mut'a hadislerini rivayet eden sahabi şeklindeki bir bilgiden başka bir şeye rastlamazsınız. Yani adeta mut'a hadislerini rivayet etmekten başka hiçbir görev yapmamış gibi. Kanaatimce mut'a yasağıyla ilgili hadisler mut'anın hükmü konusunda yeterince sağlıklı bilgi vermemektedir.
CD: Mut'anın yasak olduğunu söyleyenler sağlam olmayan delillere mi dayanıyor?
AD: Hadisler konusunda bu söylenebilirse de, diğer deliller açısından da meseleyi ele almak lazım.
CD: Sizce diğer deliller neler? Hadislerden daha sağlam deliller mi?
AD: Ben burada hepsini sıralayamam. Buna vakit yetmez. Bu konuda kitabın okunmasını tavsiye edebilirim.
CD: Şianın muta konusundaki delilleri neler?
AD: Şia mut'yı Nisa suresi 24. Ayete dayandırmakta. Bu ayette geçen "onlardan istimta ettiğiniz zaman ücretlerini verin" ifadesi, Şiaya göre mut'anın delili. Ayrıca, başta Abdullah b. Abbas olmak üzere ehl-i sünet tarafından da kabul gören pek çok hadisi delil göstermektedirler. Onlara göre mut'a İslâm'ın izin verdiği bir ruhsat olduğu için, Allah ayetle bu konuyu düzenlemiş.
CD: Hocam konu yeterince anlaşıldı. Eklemek istediğiniz başka bir şey var mı?
AD: Doğrusu, bir sohbet esnasında bu konuyu yeterince aydınlatmak imkan dahilinde değil ama elimizden geldiğince bilgilendirme yapmaya çalıştık. Mut'a kitabını ben dört sene üzerinde çalışarak hazırladım. Şu an bile henüz tam olarak bitirdiğimi söyleyemem. Bu çalışma mut'anın hükmü konusunda ilk adımı teşkil etmekte. Bu çalışmayla Şia ve Ehl-i Sünnet'in mut'aya yaklaşımını belirlemeye çalıştım. Bu çalışmanın devamı olabilecek nitelikte bir diğer çalışmada mut'anın günümüzdeki hükmünü ve yeni ortaya çıkan bir takım problemlerle ilişkisini incelemeye çalışacağım. Söyleşinin okurlara faydalı olması dileklerimle.
CD: Değerli İslam Hukuku Sayfası okurları, site editörümüz Yrd. Doç. Dr. Ali DUMAN ile Şi'a ve Ehl-i Sünnet Fıkhında Mut'a adlı kitabı üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. Kitabı baştan sona okumuş biri olarak ben de bir şeyler eklemek isterim. Öncelikle gerçekten günümüz Müslümanları açısından bir boşluğu dolduracağı kanaatindeyim. İkinci olarak, sizlerin de kitabı okumanızı tavsiye ederim. Kitabı İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kampüs Malatya ya da aliduman2002tr2002@gmail.com e-postasına mail atarak hocadan talep edebilirsiniz.
--
Yrd. Doc. Dr. Ali DUMAN
İnönü Üniv. İlahiyat Fak.
İslam Hukuku Ana Bilim Dalı Başkanı
EKLENENLER
